صنایع دستی چیست؟؛ دستانی که ارزش آفرینند
از زمانی که انسان پا بر روی زمین نهاد در تلاش برای تأمین نیازهای اولیه و افزایش کیفیت زندگی خود بود. تمایل به بقا، بشر را به سمت ساخت ابزارآلاتی سوق داد که از او در برابر خطرات محافظت می‌کرد. پس با امکاناتی که در اختیار داشت، وسایلی برای شکار و دفاع از خود ساخت. به مرور با رفع نیازهای اولیه و ارتقاء سطح کیفی و سبک زندگی، بشر به شکوفایی هنری و احساسی خود اندیشید و بقا را در عنصری به جز بودن خود یافت. پس آن دست‌سازه‌های او به جز کارایی از نظر زیبایی شناختی هم چشم‌گیر بود. صنایع‌دستی گرچه با رویکرد برطرف کردن نيازهای اوليه بشر پدیدار گشت، اما با گذشت زمان و شکل‌گیری باورها، اعتقادات، آداب و رسوم بشری، مسیری دیگر را در پیش گرفت.
امروزه صنایع‌دستی دارای جایگاه خاصی در فرهنگ و هنر ملت‌ها است.
صنایع دستی چیست؟
برای صنایع‌دستی تعاریف متعددی ارائه شده است:
گروه هنرهای سنتی فرهنگستان هنر، صنایع‌دستی را بخشی از هنرهای سنتی دانسته که حقیقت متعالی هنر را با فنون و مهارت‌های صنعتی متناسب آمیخته و با قابلیت تکثیر در متن زندگی فردی و جمعی عرضه کرده است.
سازمان صنایع دستی ایران در سال 1383، صنایع دستی ایران را مجموعه‌ی وسیعی از رشته‌ها و صنایع بدیع توصیف کرده است که با محوریت هنر و ذوق زیباشناختی و خلاقیت اقوام ایرانی و با بهره‌گیری و با کاربری در زندگی مردم، تولید گردیده و از قدمتی به تاریخ کهن ایران برخوردار است.
سازمان بین‌المللی یونسکو، صنایع دستی چیست؟ را عبارت از محصولاتی که تماما با دست و یا به کمک ابزار ساخته شده، می‌داند. این در حالی است که می‌بایست مهم‌ترین بخش در تولید محصول تمام‌شده، کار دست صنعتگر باشد. استفاده از ابزار مکانیکی مجاز است. صنایع‌دستی از مواد خام و به تعداد نامحدود ساخته می‌شوند. این محصولات ممکن است ابزاری، زیبایی‌شناختی، هنری، خلاقانه، دارای بار فرهنگی، تزئینی، کاربردی، سنتی و یا از لحاظ مذهبی و اجتماعی نمادین و مهم باشند.
اما گروه هنرهای سنتی فرهنگستان هنر، واژه‌ی «هنرهای صناعی» را گویاتر و کامل‌تر از واژه‌ی «صنایع دستی» برشمرده است و با تعریفی از هنرهای سنتی، برای هنرهای صناعی به عنوان زیرمجموعه‌ی مهمی از هنرهای سنتی تعریف دیگری ارائه کرده است. براین‌اساس هنرهای سنتی، با منشأ گرفتن از مبدأ واحد، محمل سیر و سلوکی فردی است که از طریق دریافت شهودی بر مبنای آدابی معنوی و به شیوه‌ی استاد و شاگردی انتقال می‌یابد و صورتی از تجلیات گوناگون زیبایی حقیقی را متناسب با شرایط زمانی و مکانی در اثر هنری مشخص می‌سازد. بالطبع آن هنرهای صناعی (صنایع دستی) نیز بخشی از هنرهای سنتی است که با بهره‌گیری از فنون و مهارت‌های متناسب و با قابلیت تکثیر غیرماشینی در متن زندگی فردی و جمعی عرضه می‌شود.
شاخصه‌های عمومی صنایع دستی :
سازمان جهانی مالکیت معنوی (WIPO) در حوزه‌ی صنایع‌دستی ویژگی‌ها یا شاخص‌هایی تعیین کرده است که این صنعت را از صنایع دیگر متمایز می‌کند:
بکارگیری ابزار ساده در ساخت آنها
عدم نیاز به دانش فنی پیچیده نسبت به سایر صنایع
ناهمانندی و عدم تشابه فرآورده‌های تولیدی با یکدیگر
ریشه گرفتن از فرهنگ، اعتقاد، باورها، آداب و رسوم منطقه
امکان تأمین بخش عمده‌ی مواد اولیه از منابع داخلی
قابلیت عرضه به بازاهای جهانی به عنوان یک محصول فرهنگی و هنری
کمک به توسعه‌ی صنعت گردشگری و نشر ارزش‌های فرهنگی
سرمایه‌گذاری کم و کاربری زیاد
بالا بودن ارزش افزوده‌ی تولید
قابلیت جنبه‌های کاربردی-تزئینی محصول
سهولت در ایجاد توسعه و جابه‌جایی مکان کارگاه (مراکز تولید)
سهولت در انتقال تجربیات و دانش فنی تولید
با توجه به تمامی تعاریفی که صنایع‌دستی مطرح شد، کامل‌ترین و جامع‌ترین تعریف، برآیندی از آنها است:
هنرهای صناعی و یا صنایع‌دستی شاخه‌ای از هنرهای سنتی هر کشور است که یک یا چند یا تمامی مراحل ساخت آن به وسیله‌ی دست صورت گرفته و مواد اولیه‌ی آن به صورت بومی تهیه می‌شود. به دلیل عدم استفاده از ماشین‌آلات سنگین صنعتی، هر کالای تولیدی در این حیطه با دیگری متفاوت است و حاصل تلاش دستان یک هنرمند با تولیدات دیگری یکسان نیست.
برای تولید دست‌ساخته‌ها یا صنایع‌دستی نیازی به تکنولوژی پیشرفته یا دانش فنی کارشناسان خارجی نبوده و دانش تولید آن به صورت بومی از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود.
صنایع دستی و فرهنگ
صنایع‌دستی صرفاً یک کالا برای مبادله نیست. صنایع‌دستی برخاسته از قدمت فرهنگی و هنری هر منطقه و نمادی از آداب و رسوم، سنن، ارزش‌ها و سبک زندگی مردمان هر خطه‌ای است.
هنرمندان با استفاده از نگاره‌های آشنا و رنگ‌های مأنوس و مشخص دریچه‌ای به لایه‌های ذهنی و شخصیتی مخاطبان خود می‌گشایند و آنها را تحت تأثیر قرار می‌دهند. هنر در غالب صنایع‌دستی، گفتمان جدیدی را با مخاطبانش آغاز می‌کند و می‌تواند در نهادینه‌سازی فرهنگ مؤثر واقع شود.
صنایع‌دستی و اشتغالزایی
براساس آمار معاونت روستایی و عشایری طی ۴۰سال اخیر، تعداد روستاهای ایران از 90 هزار روستا به حدود 60 هزار روستا رسیده است. کارشناسان نبود شغل و امکانات زندگی را مهم‌ترین دلیل ترک روستاها و مهاجرت روستاییان به شهرها می‌دانند. یکی از مزایای توجه به صنایع‌دستی در عرصه‌ی اشتغالزایی، تولید صنایع‌دستی در بومی‌ترین مناطق ایران است.
در واقع صنایع‌دستی از چنان ظرفیت بالایی برای اشتغالزایی روستاییان بهره‌مند است که برای راه‌اندازی به سرمایه، منابع و تکنولوژی خاصی نیاز ندارد. با وجود منابع و نیروی کار متخصص در روستاها ، صرفاً از طریق مدیریت فروش و یا به عبارتی صنعتی ساختن آن می‌توان تحولی در توسعه‌ی امکانات اجتماعی و معیشتی روستاییان ایجاد کرد.
صنایع‌دستی و افزایش درآمد سرانه
کشورهای مختلف جهان هر روز تلاش می‌کنند تا درآمد سرانه‌ی خود را با تولید صنایع‌دستی افزایش بدهند. چرا که افزایش درآمد سرانه از این طریق دارای مزایایی نظیر: سادگی تکنیک، عدم احتیاج به آموزش فنی و سریع و افزایش سطح اشتغال می‌باشد و بیش از هر فعالیت اقتصادی دیگری پتانسیل توسعه و پیشرفت دارد. مسلما افزایش درآمد سرانه به افزایش درآمد ملی کشورها منجر می‌شود
در حال حاضر سهم صنایع‌دستی در درآمد ملی ایران حدود پنج درصد است که این رقم در مقایسه با کشورهای مشابه به لحاظ پیشینه‌های تاریخی بسیار ناچیز است.
صنایع‌دستی و توسعه‌ی صادرات
اقتصاد تک محصولی یکی از مشخصه‌های کشورهای در حال توسعه است. اغلب کشورهایی که دارای اقتصاد تک محصولی هستند، صادرکننده‌ی مواد خام نظیر نفت، گاز و … می‌باشند. با توجه به محدودیت این منابع طبیعی و عدم تجدیدپذیری آنها، بسیاری از کشورهای جهان سوم به صادرات صنایع‌دستی روی آورده‌اند. آنها می‌کوشند تا با اتخاذ تدابیر حمایتی و تدوین سیاست‌های مکمل، شرایط رشد و توسعه‌ی صادرات صنایع‌دستی را در کشورشان فراهم نمایند.
نصف جهان، مهد هنر ایران
صنایع‌دستی اصیل‌ترین جلوه‌گاه تاریخ و تمدن ایران است و در این میان صنايع‌دستی اصفهان در طول سالیان متمادی به‌عنوان نماينده‌ی هنر اصيل ايرانی در جهان شناخته شده است. اصفهان، بزرگترین تولیدکننده‌ی صنایع‌دستی در ایران می‌باشد.