تولید ظروف فیروزه کوبی و بررسی مراحل ساخت آن بسیار مورد توجه قرار می گیرد، چرا که فیروزه‌کوبی به‌عنوان هنری معاصر در میان صنایع‌دستی ایران شناخته می‌شود که محبوبیت زیادی در میان هنرمندان و خوش‌سلیقه‌ها دارد. هرچند این هنر از مشهد آغاز شد، اما در مدت زمان کوتاهی توسط یک هنرمند به نام حاج داداش وارد اصفهان شد.
پس از آن هنرمندان اصفهانی با ورود به هنر فیروزه‌کوبی و استفاده از آن در تولید محصولات مختلف توانستند هنر خود را به بهترین شکل به نمایش بگذارند. با گذشت زمان اصفهان به‌عنوان خاستگاه اصلی هنر فیروزه‌کوبی در جهان شناخته و محبوب شد.
فیروزه‌کوبی را در میان انواع محصولات مانند زیورآلات، ظروف، قاب، آینه و غیره می‌توان دید؛ اما بیشترین کاربرد آن در صنایع‌دستی مشهود است. برای اینکه یک محصول فیروزه‌کوب تولید شود، مراحل بسیار سختی پشت سر گذاشته می‌شود تا اثری هنری پدید آید. در این نوشتار مراحلی که از ابتدا تا انتها برای ساخت صنایع دستی فیروزه‌کوب طی می‌شود را می‌خوانید.
مرحله اول؛ آماده کردن زیرساخت
برای تولید ظروف فیروزه کوبی از متریال‌های مختلفی ازجمله فلزهای مس، نقره، طلا، برنج استفاده می‌شود که در میان آن‌ها به ترتیب مس و برنج محبوبیت بیشتری دارند. نخستین مرحله ساخت محصول فیروزه‌کوب، انتخاب فلز موردنظر و فرم‌دهی برای رسیدن به قالب مدنظر است که اصطلاحاً به آن «زیرساخت‌سازی» گفته می‌شود.
زیرساخت‌سازی را می‌توان یکی از سخت‌ترین مراحل تولید صنایع‌دستی فیروزه‌کوب نامید. تمامی این مرحله به دست صنعتگران و با زور بازوی آن‌ها گذرانده می‌شود. استادکاران زرگر با استفاده از ابزارهای متعدد سعی می‌کنند، ضخامت مناسب با ابعاد هر ظرف را انتخاب کنند و فرم مدنظر قالب زیرساخت را بسازند. در این مرحله قسمت‌هایی که می‌بایست بعداً فیروزه‌کوب، قلمزنی یا شبکه‌بری شود، مرزبندی شده تا ظرف برای ادامه کار آماده شود.
مرحله دوم؛ انتخاب سنگ فیروزه
یکی از نکات مهم در مرغوبیت و اصالت صنایع‌دستی فیروزه‌کوب، رنگ و چیدمان سنگ‌هاست. اکثر افراد می‌دانند که هرچه سنگ فیروزه به آبی یا سبز نزدیک‌تر باشد، اصل بودن آن را بیشتر نشان می‌دهد؛ اما نباید این نکته را از قلم انداخت که سنگ‌های فیروزه‌ای که در موقعیت‌های جغرافیایی مختلفی استخراج می‌شوند، رنگ‌های متفاوتی دارند.
می‌توان به‌عنوان یک قاعده کلی بیان کرد که سنگ فیروزه نیشابور نسبت به سایر سنگ‌ها مرغوبیت بالاتری دارد. برای ساخت ظروف فیروزه‌کوبی نیازی به قطعه سنگ‌های بزرگ نیست؛ بنابراین خرده‌سنگ‌هایی که از معدن استخراج می‌شود توسط هنرمندانی که این سبک محصولات را تولید می‌کنند خریداری شده و وارد پروسه تولید می‌شود.
شرکت صنایع‌دستی آقاجانی برای تولید محصولات فیروزه‌کوب خود از سنگ درجه یک نیشابور استفاده می‌کند. هنرمندان سنگ‌های فیروزه را بر حسب اندازه (ریز، متوسط و درشت) تفکیک می‌کنند که اصطلاحاً به این کار «دانه‌بندی» گفته می‌شود، سپس ناخالصی سنگ‌ها مانند ضایعات یا خرده‌سنگ‌های معمولی از آن‌ها جدا شده تا محصول نهایی به‌شکل تمام‌سنگ به دست مشتریان برسد و از کیفیت و استاندارد آن کاسته نشود.
مرحله سوم؛ الصاق سنگ یا فیروزه‌کوبی
در این مرحله سنگ‌های درشتی که از مرحله قبل باقی مانده است، در ابعاد ریز برش داده می‌شود تا قابل استفاده شوند. سپس با استفاده از چسب مخصوص فیروزه‌کوبی به نام «لاک گردویی» آن قسمت از بدنه ظرف که می‌بایست با سنگ فیروزه پر شود، پوشانده می‌شود.
این مرحله مهم‌ترین قسمت کار است! ظرافت نهایی در تولید ظروف فیروزه کوبی در مرحله الصاق سنگ‌ها به بدنه ظرف به نمایش گذاشته می‌شود؛ درنتیجه هنرمندی که مشغول کار چسباندن سنگ‌هاست حتما باید آن‌ها را در اندازه‌های یکسان انتخاب کند و تک تک با فاصله بسیار نزدیک به هم بچسباند تا خروجی کار چشمگیر باشد.
پس از اینکه سنگ‌های فیروزه با نظم و ترتیب کنار یکدیگر چسبانده شد، یکبار دیگر تمام سطح سنگ‌ها با لاک گردویی پوشانده می‌شود. این کار با هدف افزایش استحکام چسبندگی سنگ‌ها انجام می‌شود تا در مراحل بعدی سنگ فیروزه از بین نرود و طول عمر بیشتری داشته باشد.
مرحله چهارم؛ صیقل‌دهی یا پرداخت سنگ‌های فیروزه
سنگ‌هایی که روی بدنه ظرف چسبانده شده‌اند، ابعاد یکسانی ندارند؛ درنتیجه اگر در این مرحله روی قسمت فیروزه‌کوب دست بکشید متوجه سطح ناصاف آن خواهید شد. برای اینکه تمام سطح بدنه ظرف یکدست شود، می‌بایست قسمت سنگی را با سنگ سمباده و ابزارهای مخصوص صیقل داد تا چسب‌های مرحله قبل پاک و سطح سنگ‌ها صاف شود.
در این مرحله که به «آب‌ساب» معروف است؛ قسمت‌های اضافی لاک و برجستگی‌های ناهمگون از بین می‌رود و رخ اصلی سنگ فیروزه با رنگ آبی در میان پوشش مشکی رنگی که همان چسب مرحله قبلی است، نمایان می‌شود. پس از پایان صیقل‌دهی سنگ‌ها نوبت به پولیش آن‌ها با مواد روغنی مخصوص می‌رسد تا جلای سنگ به فیروزه بازگردد و زنده شود.
مرحله پنجم؛ پرداخت مس
ممکن است در حین گذراندن مراحل قبلی، فلز مس بدنه ظرف دچار تیرگی، کدری یا کثیفی شود. برای اینکه خروجی محصول تمیز و زیبا باشد و مس بدنه برق بزند، لازم است آن را با سمباده و مواد مخصوص شست‌وشو دهند.
در این مرحله به وسیله ابزارهای دستی یا چرخ‌کاری، تمام سطح بدنه مس را صیقل می‌دهند تا آلودگی‌های آن زدوده و سطح بدنه یکدست شود. پس از اینکه بدنه صاف شد، قسمت فلزی را با مواد مخصوص پولیش می‌کنند تا شفاف و براق شود.
مرحله ششم؛ آسترکشی
آخرین مرحله در تولید ظروف فیروزه کوبی، آسترکشی است. در این مرحله کلیه بدنه ظرف ازجمله قسمت‌های مس و فیروزه‌کوب با روکش 5 لایه پلی‌استر آسترکشی می‌شود. هدف از انجام این کار افزایش مقاومت ظرف در برابر آسیب‌های احتمالی است.
از آن‌جایی که فلز مس به مرور زمان اکسید شده و تغییر رنگ می‌دهد و سنگ‌های فیروزه نیز شادابی و رنگ اولیه خود را از دست می‌دهند، باید کل بدنه ظرف با لایه محافظتی پوشانده شوند تا عمر محصول افزایش یابد و زیبایی آن ماندگار شود.
با اتمام مراحل کار ساخت ظروف فیروزه‌کوبی به پایان می‌رسد. خروجی کار اثری کاملاً هنری است که تماماً با دستان توانمند هنرمندان تولید شده است و ارزشی بیش از آنچه در تصور بگنجد دارد. اگر طالب خرید یک اکسسوری زیبا و لوکس هستید، می‌توانید از میان هزاران محصول فیروزه‌کوبی موجود در فروشگاه صنایع‌دستی آقاجانی، کالای مدنظرتان را پیدا و برای خرید آن از هرکجای ایران زیبا و خارج از کشور اقدام کنید.