صنایع دستی ایران تاریخچه‌ای طولانی دارد
صنایع دستی روایتگر تاریخ تمدن‌ها و پیشرفت جوامع است. از نظر تولید محصولات صنایع دستی، کشور ایران جزو سه کشور برتر دنیا قرار دارد. تاریخ و فرهنگ غنی ایران باعث شده است که هنرهای صنایع دستی ایرانی از تنوع بالایی برخوردار باشند که برخی از آن‌ها چندین هزار سال قدمت دارند. در این مطلب تاریخچه صنایع دستی ایران را با هم مرور می‌کنیم.
شروع صنایع دستی در ایران با سفالگری
قدمت چند چندهزارساله سفالگری در تمام جهان بر کسی پوشیده نیست؛ اما هنوز به درستی مشخص نیست که قدمت این هنر دقیقا به چه زمانی برمی‌گردد و چگونه شروع شده است. می‌دانیم که از آغاز محصولات سفالگری از ترکیب آب و خاک رس ساخته می‌شدند و پیش از این‌که هنر شیشه‌گری ابداع شود، بسیاری از نیازهای مردم با سفالگری تامین می‌شد.
بر اساس یافته‌های باستان‌شناسی تصور می‌شود که اولین تمدن‌هایی که به سفالگری پرداخته‌اند، کشورهای چین، ژاپن و ایران هستند. سفالگری در ایران در کنار کشاورزی و دامپروری یکی از مشاغل اصلی مردم بوده است. روند ساخت ظروف سفالی در آن زمان با ایجاد یک گلوله گلی و با شکل‌دهی به آن شروع می‌شد.
تاریخچه صنایع دستی ایران در دوران ساسانی
صنایع دستی ایرانی از ابتدا در تمام بخش‌های ایران رواج پیدا کرده بود و امروز هم صنعتگران در تمام استان‌ها به تولید محصولات این هنرها مشغول هستند. با مطالعه تاریخچه صنایع دستی ایران متوجه می‌شویم که این هنرها به اندازه قابل توجهی تحت تاثیر هنر یونانی بوده‌اند و در دوره اشکانی به هویت ایرانی مستقل خود دست پیدا کرده‌اند. در دوره ساسانیان نیز هنر و معماری ایرانی به اوج خود رسیده بود و صنعتگران صنایع دستی فلزکاری را آغاز کردند و این هنر را به کمال رساندند.
از آن دوران نمونه‌های فراوانی از ظروف فلزی در طرح‌های گوناگون در شمال ایران کشف شده است. در دوران ساسانی باید به ریخته گری نیز اشاره کرد که از آن برای ساخت بشقاب، کاسه، فنجان و … استفاده می‌شد. آثار ریخته گری گاهی اوقات به شکل پرندگان و حیوانات طراحی می‌شدند. ظروف طلا یا نقره تزئین شده برخی از آثار مربوط به ریخته گری در دوره ساسانی هستند.
صنایع دستی ایران در دوران سلجوقی
بدون تردید می‌توان گفت که عصر فلز ایران در دوران سلجوقی به اوج رسید. در این دوره انواع ظروف و محصولات فلزی با متریال‌های مس و نقره ساخته می‌شدند. روش‌های ساخت فلزکاران در آن زمان به حکاکی و مشبک‌سازی محدود بود. همچنین دوره سلجوقیان زمان ظهور روش‌های نوآورانه نیز بود و برای فلزکاری از فلزاتی استفاده می‌شد که آلیاژ برخی از فلزها مانند نقره و مس بودند.
دوران صفویه؛ سال‌های طلایی نساجی در ایران
صنایع دستی نساجی ایرانی در دوران صفویه به اوج خود رسید. فرش‌بافی در دوران صوفیه به جایگاهی رسیده بود که تاجران خارجی نیز به دنبال خرید فرش‌های ایرانی بودند. زیباترین و معروف‌ترین فرش ایران در آن زمان، فرش اردیبل بود که در حال حاضر از آن در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن نگهداری می‌شود. همچنین در عصر صفویه صادرات فرش شروع شد. یکی از مهم‌ترین واردکنند‌ه‌های فرش ایرانی در آن زمان، کشور لهستان بود.
در ادامه به برخی از مراکز قالیبافی ایران در دوره صفویه اشاره می‌کنیم:
- تبریز
- همدان
- کاشان
- کرمان
- اصفهان
- هرات
پایان دوره صفویه و افت تولید صنایع دستی در ایران
پس از به پایان رسیدن دوره صفویه و شروع دوران افشاریه و زندیه، تولید صنایع دستی در ایران افت کرد. صفویه در رشد و تکامل صنایع دستی ایرانی دوره بسیار مهمی به شمار می‌آید و حتی نقاشی و تصویرگری ایرانی در دوره زندیه نیز تکراری بود از تکنیک‌های هنری که در اواخر دوران صفویه رواج داشت.
رونق کاشی کاری و بازیابی قالیبافی در ایران دوره قاجاریه
در دوره قاجار کاشی کاری با استفاده از رنگ قرمز رواج داشت. در بیشتر آثار کاشی کاری در این عصر روایات شاهان و زندگی روزمره درباریان مشاهده می‌شود. با این حال کاشی کاری به عنوان هنر اصلی در این عصر با وجود فراز و نشیب‌های فراوان، به رونق قابل توجهی رسیده بود. همچنین قالیبافی که پس از پایان دوره صفویه، به هنری فراموش‌شده در ایران تبدیل شده بود، در دوره قاجار دوباره از نو احیا شد. در دوره قاجار ایران شروعی دوباره در قالیبافی و صنعت نساجی داشت و به یکی از اصلی‌ترین قطب‌های فرش‌بافی در دنیا تبدیل شد.
انواع هنرها در تاریخچه صنایع دستی ایران
صنایع دستی ایران در تمام استان‌ها رواج داشته و دارند. البته برخی از هنرها در برخی از استان‌ها رواج بیشتری دارند. برای مثال می‌توانیم از سفالگری در همدان و فیروزه کوبی در اصفهان یاد کنیم. در ادامه برخی از انواع صنایع دستی ایرانی را معرفی می‌کنیم.
هنر نساجی
مردم در دوران باستان با طراحی و ساخت محصولات نوآورانه، برای بهبود گذران زندگی تلاش می‌کردند. با این حال ایرانیان از آغاز با تلفیق هنر و صنعت محصولاتی را می‌ساختند که در دنیا کم‌نظیر بودند. صنعتگر ایرانی برای رفع مایحتاج خود، دنیایی از نقش و رنگ خلق می‌کرد. نساجی جایگاه بسیار مهمی در تاریخجه صنایع دستی ایران دارد؛ زیرا که این هنر نشان‌دهنده تلاش ایرانیان برای بهبود زندگی و ارتقا هنر ایرانی بوده است.
در ادامه با زیرشاخه‌های نساجی سنتی آشنا می‌شویم:
- ابریشم‌بافی
- باشلق‌بافی
- زری‌بافی
- شمدبافی
- چفیه‌بافی
- گلیچ
- مخمل‌بافی
- مداخله‌بافی
- جاجیم‌بافی
- ترمه‌بافی
صنایع دستی فلزی
ایرانیان خلاق اولین افرادی بودند که پس از آشنایی با انواع فلز به ترکیب آن‌ها پرداختند و آلیاژهایی ساختند که در دنیا بی‌سابقه بود. ساخت محصولات فلزی پس از دست یافتن به انواع آلیاژها به سرعت آغاز شد. محصولات فلزکاری مخصوصا در دوره سلجوقی با متریال‌های برنج، روی، مس و قلع ساخته می‌شدند.
در ادامه با انواع زیرمجموعه‌های هنر فلزکاری آشنا می‌شویم:
- زره‌بافی
- چاقو‌سازی
- حکاکی روی فلز
- دواتگری سنتی
- خم‌کاری
- قفل‌سازی
- طلا و نقره‌کوبی روی فولاد
- میناکاری
- ضریح‌بافی
- قلم‌زنی
کاشی، سرامیک و سفالگری
سفالگری قدیمی‌ترین هنر در ایران است و با سبک‌های مختلف در بسیاری از استان‌ها و روستا‌های ایران رواج داشته اسات. هنرهای کاشی، سرامیک و سفالگری دنیایی بی‌پایان و کهن است که در تمام دنیا شناخته شده است.
در ادامه با انواع سفالگری آشنا می‌شویم:
- سفالگری سنتی
- سفال سنتی لعابدار
- کاشی مشبک
- کاشی معرق
- کاشی هفت‌رنگ
صنایع دستی سنگی
صنایع دستی سنگی یکی دیگر از اولین هنرهای دستی در ایران است و قدمت آن به هزاران سال قبل برمی‌گردد. مصرف محصولات این صنایع دستی به‌تدریج از نیازهای روزمره فراتر رفت و وارد عرصه تراش سنگ‌های قیمتی مانند فیروزه شد. فیروزه‌کوبی، خراطی سنگ، مرصع‌کاری، مشبک و معرق سنگ در ایران برخی از تکنیک‌های هنرهای دستی با متریال سنگ هستند.
کشور ایران؛ پیشرو در تولید صنایع دستی زیبا و ارزشمند
کشور ایران یکی از کشورهای برتر در تولید صنایع دستی به‌شمار می‌رود و این به‌دلیل قدمت بالا و فرهنگ غنی ایران است. ایرانیان از اولین مردمانی بودند که متریال‌های طبیعی را شناختند و با آگاهی از خواص آن‌ها، به طراحی و تولید انواع هنرهای دستی پرداختند. شرکت صنایع دستی آقاجانی عرضه‌کننده انواع صنایع دستی از سراسر ایران است. شما می‌توانید با مراجعه به فروشگاه صنایع دستی آقاجانی محصولات ایرانی را با بهترین کیفیت خریداری کنید.
سوالات متداول
از پرفروش‌ترین صنایع دستی ایران می‌توان به کدام هنرها اشاره کرد؟
از پرفروش‌ترین صنایع دستی ایران می‌توان به فرش، میناکاری اصفهان، نقاشی روی سفال، مس و چاقو زنجان، قلمکاری اصفهان، حصیربافی گیلان، فیرزوه‌کوبی اصفهان و … به‌عنوان برخی از پرفروش‌ترین صنایع دستی ایرانی اشاره کرد.
هنرهای دستی در تاریخچه صنایع دستی ایران در کدام دورها رونق پیدا کردند؟
در دوره‌های هخامنشی، سلجوقی، زندیه، ساسانیان، صفویه و قاجار برخی از صنایع دستی ایرانی به رونق بی‌سابقه‌ای رسیده بودند.